((شاعیری نیشتمان))
هەندێک نووسەر و هونەرمەند هەن کە بە پێچەوانەی پلە و بایەخی هەوڵە هونەرییەکەیان ، کەمتر بایەخیان دارەوەتێ و کەمتر ناسروان. ئەم چەمکە کەسایەتییانە دیارە تێکۆشانیان بەس بۆ ناو و ناوبانگ نەبووە و بەوپەڕی دڵسۆزی و بە ویستەوە خزمەتی زمان و زێد و هونەری خۆییان کردووە. لێرەدا لە کەسایەتییەک ئەدوێین کە نووسراوەکانی بۆنی غەریبییان لێ دێ و غەریبایەتییەکەی بۆنی ئەمەکداری بە زمان و زێدی دایکیی. محەمەد فاتێح محەمەدی ساڵی ۱۳۲۵ هەتاوی لە شاری ” سەقز ” لە دایک بووە و دوای تەواو کردنی خوێندن، لە تاران بووەتە کارمەندی بەشی کوردی ڕادوێ و تەلەفیزیۆن. کە لەوێ لە نزیکەوە لەگەڵ مامۆستایان: محەمەد سەدیق موفتی زادە، مەزهەر خالقی، نافێع مەزهەر، شوکروڵڵا بابان، سوارە ئیلخانی زادە و مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی ئاشنا بووە و کاری کردووە. هەروەها لەبەشی کوردی ماوەیەک وێژەر و ماوەیەکی چەندین ساڵە نووسەری چەند بەرنامەی وەک: ” ئاڵەکۆک – کۆلکەزێڕینە – شێعر و ئەدەب – چیرۆکی شەو و… بووە و ئێستاش خانەنشینە و لە تاران دەژی.
هۆنراوەکانی (نامۆ) لە تەنیشت رەسەنایەتی زمانەوە ، ناوەناوە شوێنەوار و مۆرکێکی بن زاراوەیی سەقزی پێوە دیارن. ناوبراو ساڵانێک پێش ئێستا دەستی وەرداوەتە هۆنراوەی (پیرە هەڵۆ) کە پێشتر دوو وەرگێڕانیمان لە زار و قەڵەمی مامۆستا هەژار و مامۆستا سوارە ئیلخانی زادە بەر دەست کەوتووە. لە شێعری فۆڕم کلاسیک دا شوێنەواری زۆر لە شاعیرانی ناوداری ئەم فۆڕمەی بەسەرەوە دیارە و لە تاقی کردنەوەی فۆڕمی نوێش دا بە رچاو کردنی سەردەمیی دەق ،تا ڕادەیەک، هاوتەریبی کەش و زمانی سوارەیە.
🔹هەڵۆ
خەم سەری کردە دڵ و گیانی هەڵۆ
ناخی پڕ بو لە کوڵو کەندو کوڵۆ
کاتێ دی ئەو شتە لێی قەوماوە
پیریەو هاتوەوە تێی ئاڵا وە
بۆیە ئازارو کزەو ناسازی
بوونەتە ئێخەگرو ئامبازی
خۆی لەخۆی پرسی چبوم ئیستا چیم.
بەتەمای هەرچی نەبوم ئاخر دیم
منکە وا لوتکە نشینی شاخم
بۆ سڕە باڵو پەڕی پەرداخم
یادی لاوێتی بەخێر ئەودەمە وا
ئێسک سووکانە لەسەر باڵی هەوا
ئاسمان شوێنی تەراتێنم بو
شنە بای بەرزی بلاوێنم بو
کاتێ بەژنم هەڵەدا کاتی فڕین
مات ئەبوون بوونەوەری دەشتی بەرین
ئێستە پیری ئەوەتا مێمڵمە
مردنیش لەوبەرەدا ماتڵمە
چاوەکانم نییەتی ئەو سۆما
هەڵبکا ماسی لەناخی گۆما
تۆ بڵێی چارێ هەبێ بۆ کارم
تا نەڕووخاوە لەبن دیوارم
تۆ بڵێی بۆم هەبی راوێژکارێ
شارەزای دەردی دڵێ ۸وشیارێ
یا پزیشکێ کەبدا هەتوانێ
جۆرە ماجوومێ دەواودەرمانێ
ئەم بەڵای پیریە دوورخاتەوە لێم
ئەوگوڕو تینە کەبوم داتەوە پێم
چۆڵ نەکەم بەم زووە ئەم دوندی چیا
فەرشی ژێر پیم بێ گوڵ وسەوزە گیا
لەم وتووییرەیە دابو مەلی پیر
لەسوروشت و فڕوفێڵی دڵگیر
نوقمی گێژاوی خەیال ماتو پەشێو
سییپەلاکی لەخەفەت لێواولێو
کە لەپڕ دییتی کە لەو خوارە قەلێ
ئەگەڕێ نم نم و گۆرانی ئەڵێ
هاتە بیری کە شەوێ بابی کوتی:
چاوی کردۆتەوە بۆ ژین لەوەتی
تاکوو ئیستا تەمەنی هییچ مەلێ
بۆ درێژی نەگەییوە بە قەلێ
قەل ئەژی ئاسوودە تا سێسەت ساڵ
ژینی نابێت بە هاسانی بەتاڵ
بۆ مەلی دیکە تەنانەت دەگمەن
هەیە ئەو بەختە بە سیی ساڵی بگەن
کە ئەمەی هاتەوە بیر پیرە هەڵۆ
خۆی بە خۆی کوت لەچی وەستاوی بڕۆ
رازی قووڵی تەمەنی دوورو درێژ
لای قەلەو هەر ئەوە جێگەی راوێژ
بۆیە بۆ دیتنی ئەو هاتە فڕین
بە هیوای دیتنی رێ چارەی ژین
لە چیای بەرزەوە رووی کردە نشێو
شامەلی زاڵ و بە باڵی کەژو کێو
قەل کە دی ئاوە هەڵۆ روو لەو دێ
هەر ئەوەی مابوو زمانی بشکێ
وای دەزانی بە نیازی ڕاوە
بۆیە یەکسەر ورەی بەرداوە
نەبوو بۆی چون دەرەتانی دەرچوون
چۆکی دادا بەری زار و زەبوون
نەی دەزانی نییەتی ئەو سەری ڕاو
چونکوو ئامانجێ تری کردوە ڕەچاو
هەڵۆ پێی کوت قەلی زانا چۆنی
پێم بڵێ بۆ پەکەری بۆ مۆنی؟!
دڵنیا بە دژی تۆ بێ هەرکەس
ورد ئەکەم قاپی قولاپەی دەمودەس
قەل کوتی:میری مەز ن زۆر سپاس
کارتی ئێقباڵی منت کردوە بە ئاس
من مەلی بەختەوەری دەورانم
چونکوو تۆی شامەلی پشتیوانم
پێم بڵێ گیان بکەمە قوربانت
جێبەجێ کەم بەوەفا فەرما لە نت
هەڵۆ پێی کوت:قەلی وشیارو بە بیر
هاتوم تاکوو بکەی بۆم تەگبیر
ئەوەتا پیری وەکو بای زەمەن
هاتوە بچڕێ لەمن تاڵی تەمەن
تەمەنی خێڵی هەڵۆ کۆتایە
ئێوە بەس ڕازی تەمەن تان لایە
سێسەتیش زێتر ئەژین ئێوە بەساڵ
یەک لەدەی ئێوە نییە بۆ مە مەجاڵ
ڕازی ئەم بەختەوەری ئێوە چییە
بۆ وەها دەرفەتێ بۆ ئێمە نییە؟!
بۆم ئەگەر شیی کەیەوە ئەم ڕازە
ئاوەڵا کەی لەسەرم دەروازە
زەحمەتت شەرتە فەرامۆش نەکەم
لەبری هەرچییت ئەوێ پێتی بدەم
قەل کوتی : پێشینیانی ژیرم
دوو لەوان بابی من و باپیرم
لەسەر ئەم باوڕە بوون بەرزایی
زوو دەهێنێ بە ژیان کۆتایی
بای بڵیندایییە وەک پەیکی نەمان
کەشی نزمایی ئەکا ژین هاسان
بەو تەراتێنە کە دەیکەن لە فەلەک
ڕەوڕەوەی مانەوەتان خستووە پەک
سەرەڕای ئەم هەڵەیە نابارە
هەڵەیە دییکە هەیەو سەربارە
گۆشتە تازێک کە ئەیخۆن ئێوە
بەسەدان دەردو بەڵای وا پێوە.
چێ دەکا خەڵتە لەناو بۆری دەمار
بۆ خوێن نایەڵێ رێباز و بوار
جەڵغەیی مێشک و سەرو دڵ دێنێ
تان و پۆی ساغی لەیەک ئەپسێنێ
ئێمە ناخۆین جگە لە گۆشتی گەنیو
هەژگەڵ و کرم و بەجێماوی ڕزییو
میری من مەنزڵی من لەو لایە
بەهەمو گەندەڵیەک ئاوایە
هەمە لەو مەنزڵە سفرەو خوانێ
لایەقی وەک تۆ مەزن مێوانێ
پڕ ڵە مردارەوەبوی جۆراو جۆر
چاری بۆشایی لەش و ئێسکی کلۆر
وەرە با پێکۆ بچین تاوێ لەوێ
داگرین تیکە لەوەی دڵ دەیەوێ
راهێنانێکە ئەوە پاش راوێژ
وەکو دەسپێکی شییفاو عومری درێژ
لەم قسە پیرە هەڵۆ سڕبو سەری
لێڵ بو بۆ چرکەیە چاوو نەزەری
۸هەستی کرد تاپۆیەکی تاراوە
کێیەتی لەو سەرە لێ جێماوە
هەستی کرد خاوەنی مێشکێکە تەزییو
شانی داداوە لە سەر بیرێ بەزییو
روو لە قەل نەرم ونیان هاتە قسە
وتی:بم بوورە وەها باسێ بەسە
خوانی رازاوەی وا پێشکەشی خۆت
گۆشتی مردارەوە بوو هەر بەشی خۆت
ژینێ دابین بێ بە ئەم ئاوایە
دڵی من قەت لەگەڵی ڕانایە
پاش ئەوە ئۆ قرەی چو کەوتە جمشت
لەپەسا ئارەقەی شەرمی ئەڕشت
راچەنی دای لە شەقەی شاباڵان
وەک گەڕابێتەوە دۆخی ساڵان
هەڵفری کردی لە هەوران تێپەڕ
ڕۆی دیسانەوە هەر بۆ سەروسەر
ڕانەوەستا بەوەشوو هەر چو بە تاو
بووە خاڵێکوو ئەویش ون بوو لە چاو
رانەوەستا بەوەشو هەر چو بە تاو
بووە خاڵێکوو ئەویش ون بوو لەچاو
🔹لافی جوانی
شۆخێ کە ئەدا لافی جوانی لە بەشەر دا
خەنجێری شکۆی شاژنی شەنگی لە کەمەر دا
بتبینێ ئەزانێ چ گەزافێ بووە لافی
بەو لافە کیانی لە نەزەردا بە هەدەر دا
وەک باڵی پەریت ناسک و، سرکی وەکو ئاسک
نەرم و بە بزەی، عەینی سپێدەی لە سەحەر دا
شاکارێ نەماوە نەکرابێ بە تەواوی
تا لووتکە نشین بی لە چیاکانی هونەر دا
ئەو خوێنەی ئەتۆ،وا، لە دەمار و دڵی ئاشق
ئەو شەهدەی ئەتۆ ،قاڵە لەنێو شیر و شەکەر دا
تۆ لەو سەرەیە جێگەت و من خاک نشینم
هاوماڵی هەتاویت و منیش لانە لە گەردا
شکیاوە ئەگەر،هەقییە دڵی من بە غوروورت
ئاوێنە ئەبێ بشکێ لە بەر هەڵمەتی بەردا
وەک ئاگری ژیرکا،کە دەسووتێنێ نهێنی
چاوت بە نهێنی لە دڵم ئاگری بەردا
ئەو دەستە چ دەستێ بوو منی کردە نیشانەت
ئەو غەدرە چ غەدرێ بوو،کە دیتم لە گوزەر دا
تاوانی منی خەستە نەبوو ئاشقی تۆ بووم
حوکمێ بوو کە دریا بوو دژی من لە قەدەر دا
تاوانی جوانی خۆ دەشۆری بە نکوولی
ئەی من چ بکەم،تۆوێکی شین بوو لە چەمەر دا
بریا کە، یەکێ بایە لە بۆ چارەی کارم
خاکێک بدا پێم و بڵێ بیکە بەسەر دا
ئەو لۆدکەیە بوو زەختی شەپۆلی نەدەناسی
“فاتێح” کە ئەچێ ڕۆچی بە گێژاوی خەتەر دا
🔹سەقز
ئەی سەقز، شاری بەڕێز و دڵبەر و دڵپەروەرم
خاکی پاکی سەرفەرازم، گەوهەرم، تاجی سەرم
زێدی ئاوات و ئەوینم، شاری خۆش و دڵنشین
لانکی هەست و هونەر، گوڵزاری شێعری ئاتەشین
شاری پیرۆزی”شپرزە”*ی پیری دڵسووتاوەکەت
شاری”شێرازی”*و”مەجدی”*، بەرز و خاوەن ناوەکەت
دایکی کیژان و کوڕانی هێور و ژیر و بە بیر
شاری دایک و بابەکانی خاوەنی هۆش و مودیر
مەست و سەرخۆشم بە یادی چۆمەکەی جارانی تۆ
ئەرخەوانسوور*ی بەهار و لێزمەی بارانی تۆ
شاری دێرینی وڵاتم، گەنجی مێژوویی کەلم
مانگ و هەستێرەی هومێدم، خۆری سوبحی سەر کەلم
دڵ هەوای تۆی وا لە سەردا هەقییەتی داناکەوێ
دین و ماخولیای تۆیە، ناتوانێ بسرەوێ
دێمەوە تا پێم کەرەم کا هەست و سۆزی مەعنەوی
ئەو کەشی ئێوارەکانی خاسی پارکی “مەولەوی”*
شۆڕەبی شەرمێونی ئەو دڵنەوایی کا نەرم
بسکی کەسکی دەستەدەستە بێ بە ساباتی سەرم
دێمەوە سوورەگوڵانی بەر”وەنەوشە”*و”بەردەسوور”*
ئاگرم باوێتە جەستە هەر وەکوو تاوی تەنوور
با شنەی شەوبای بەهارت ئاوڕم لێداتەوە
شەو چراخانی لە دووەرت پڕ لە نەشئەم کاتەوە
وەختە دڵ دەر بێ لە تاسەی ئاوی کانی”ئاغەڕەش”*
تا بکا تاسە شکێنی و لابەرێ هەر غەلل و غەش
ئای لە بۆ ساتێکی سەیری”قۆپی قاقە”*و بەر”زەناو”*
بۆ کەمێ گەنجێتی کردن، بۆ دەمێکی چاوە چاو
بۆ گەڕانێکی شەوانەی بەر تریفەی مانگەشەو
سرتە سرتی لاوی ئاشق، شەرمی کیژانی بەدەو*
“کانی بەردینە”*و هەوێڵی دەوری”تەکیەی بابەشێخ”
نامەوێ دیواری دووری لیم بکا ئاوا درێخ
دڵ”هەلووکێن”*،”تۆپقاڕێن”* ،”قەلفری”*داوا دەکات
بۆ مەلەی”گۆمەسپی”*بێتاقەتی دنیا دەکات
شارەکەم، بریا نەبایە کۆچی شارە و شارەکان
ژینی نامۆیی و خەمی دیداری دۆست و یارەکان
سەت مەخابن، ئەو دەمانە وەک برووسکە تێپەڕی
“فاتێحا”ڕویی لە دەستت، بەختیاری، سەرسەری
————
*شپرزە: مامۆستای نەمر، زانا و شاعیری گەورەی کوردی سەقزی “نافێع مەزهەر.
“مەجدی: شاعیر، نووسەر و لێكۆڵەری کوردی سەقزی مەلیکول کەلامی مەجدی
“شیرازی: مامۆستا محەمەد رەسووڵ، هەستیار و نووسەر و وەرگێڕی ڕووناکبیری سەقزی.
“پارکی مەولەوی: پارکی گەورەی شاری سەقز.
*وەنەوشە: ناوی کێوێک لە سەقز
*بەردەسوور: ناوی کێوێک لە خۆراوای سەقز.
*کانی ئاغەڕەش: کانییەکی نەماو لە ڕۆژهەڵاتی سەقز.
*ئەرخەوانسوور: هەوەڵی بەهار، کە باران و لەنگێز و لافاوی ئێگجار زۆرە.
*قۆپی قاقە: دارستانێکی چڕ و پڕ بە کانی و سەیرانگایەکی خۆشەوە کە خاوەنەکەی پیرێکی مێهرەبان بە ناوی کاکە ڕەشی ناسراو بە” قاقە” بوو.
*زەناو :شوێنێ ڕووبەڕووی بەشی باشووری ڕۆژهەڵاتی سەقز کە سەیرانگا و کارێز و کانی و دار و دەوەنێ سرنج ڕاکێشی بوو.
*کانی بەردینە’ کانییە بەردینە، کانییەک لە ناوەڕاستی شاری سەقز.
*هەلووکین: نۆعێ یاری
*تۆپقاڕێن: نۆعێ یاری
*قەلفڕی: نۆعێ یاری
*بەدەو: جوان
*گۆمەسپی: بەشی لە چۆمی شار، گۆمێ نەماو لە قەراخ شاری سەقز، کە مندالان مەلەیان تێیدا دەکرد.
———————————————————
🔹پێناسە
درەختێ بووم
کەسک و سەرکەش
زێدم
دارستانەکانی ئێستیوایی
ڕۆژێ هاتن
لە دارستان دایان بڕییم
بردمیان و
لە کەشێکی دڵتەنگی‌دا
کردمیانە تۆپێ قاقەز
دوا بە دواتر
لە دیاری دار و باران
گویزرامەوە
بۆ وڵاتی شاخ و کوێستان
بۆ:
“کوردستان ”
لەوێ
لە چاپخانەیەک‌دا
لە گەڵ پیتەکانی ئەوین
ئاشنا بووم
تەژی بووم لە خۆشەویستی
پەژارەکانمی ڕاماڵی،
حەز و تاسە
ئیتر ببووم بە دیوانی
پیرە “نالی”
عەشقم بۆ ببووە
پێناسە
#ف_نامۆ
